Ngày 15-10-1949, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết tác phẩm “Dân vận” đăng trên Báo Sự thật, khẳng định: “Bao nhiêu lợi ích đều vì dân. Bao nhiêu quyền hạn đều của dân. Công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân... Nói tóm lại, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân”. Tác phẩm không chỉ khẳng định cách mạng là sự nghiệp của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, mà còn được coi là cẩm nang quan trọng của công tác dân vận. Với chỉ dẫn súc tích và sâu sắc về mục đích, đối tượng, nhiệm vụ và phương pháp, tác phẩm cung cấp chỉ dẫn thiết yếu cho đội ngũ cán bộ, đảng viên và các tổ chức trước yêu cầu của sự nghiệp cách mạng nước ta.
Văn kiện Đại hội XIII của Đảng khẳng định vai trò trung tâm và chủ thể của nhân dân trong chiến lược phát triển quốc gia, cũng như trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Việc phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa được Đảng nhấn mạnh, cùng với việc bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân theo Hiến pháp và pháp luật, thông qua phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”; đồng thời, cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội làm nòng cốt để nhân dân làm chủ” được thiết lập để nhân dân thực hiện quyền làm chủ. Văn kiện Đại hội cũng làm rõ yêu cầu thắt chặt mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân, khẳng định việc dựa vào Nhân dân để xây dựng Đảng.
Quyết định số 99-QĐ/TW, ngày 3-10-2017, của Ban Bí thư, “Ban hành Hướng dẫn khung để các cấp ủy, tổ chức đảng trực thuộc Trung ương tiếp tục phát huy vai trò của nhân dân trong đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, công tác dân vận không chỉ là cầu nối giữa Đảng với Nhân dân, mà còn đóng vai trò quan trọng trong huy động nhân dân tham gia đóng góp ý kiến vào quá trình xây dựng và thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng; nhất là về công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, góp ý với cấp ủy, tổ chức đảng và đội ngũ cán bộ, đảng viên; về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí; về thực hành dân chủ và phát huy dân chủ ở cơ sở... Điều này khẳng định rằng, nhân dân là chủ thể tích cực trong quá trình xây dựng và chỉnh đốn Đảng. Công tác dân vận là một trong những hoạt động quan trọng giúp Đảng lắng nghe được ý kiến, nguyện vọng của nhân dân, từ đó điều chỉnh đường lối, chủ trương, nghị quyết một cách kịp thời và phù hợp với thực tiễn. Nhờ đó, Đảng có thể phát hiện sớm những dấu hiệu suy thoái, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” và đưa ra biện pháp ngăn chặn, kịp thời và hiệu quả.
Một trong những chức năng đặc biệt quan trọng của công tác dân vận, tạo ra môi trường dân chủ, nơi người dân có thể tham gia vào quá trình đóng góp ý kiến trực tiếp hoặc giản tiếp, toàn diện và có tổ chức. Ý kiến đóng góp từ cơ sở là biểu hiện sinh động của thực tiễn xã hội, giúp Đảng nắm bắt rõ nét và chân thực về tình hình thực tế của đất nước, là yếu tố then chốt trong việc xây dựng, định hình và hoàn thiện chính sách. Đồng thời, góp phần ngăn ngừa và đẩy lùi các biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, cũng như những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” ngay từ giai đoạn sớm nhất, khi nhân dân thấy rõ vai trò và trách nhiệm của mình trong quá trình xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật.
Điều này được thể hiện rõ qua phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, nơi mà nhân dân không chỉ góp ý về việc xây dựng nếp sống văn minh, mà còn chủ động tham gia vào quá trình phát triển văn hóa, xã hội. Sự kết hợp chặt chẽ này làm thay đổi nhận thức của người dân về vai trò của mình trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống và tạo thành lá chắn quan trọng chống nguy cơ suy thoái, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong xã hội. Việc Đảng tiếp thu ý kiến đóng góp từ nhân dân không chỉ là biểu hiện của sự dân chủ và công khai, mà còn là phương thức để Đảng tự điều chỉnh, tự hoàn thiện mình, nâng cao uy tín, năng lực lãnh đạo và thực hiện tốt hơn vai trò lãnh đạo toàn diện trong mọi mặt của đời sống xã hội. Sự gắn kết chặt chẽ giữa Đảng với nhân dân thông qua công tác dân vận chính là yếu tố then chốt để duy trì sự ổn định chính trị, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững và ngăn chặn sự suy thoái, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” từ bên trong và tác động tiêu cực từ bên ngoài. Qua đó, Đảng vừa khẳng định được vai trò lãnh đạo của mình, vừa tạo được niềm tin vững chắc trong lòng nhân dân, góp phần xây dựng và phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Vai trò của nhân dân không chỉ là biện pháp để nâng cao trách nhiệm giải trình của cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên, mà còn tạo sự cần thiết để đội ngũ cán bộ, đảng viên phải tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc đạo đức cách mạng, tránh xa các biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức và lối sống; đồng thời, phòng ngừa hiệu quả những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”.
Trong bối cảnh hiện nay, khi tình hình thế giới và khu vực đang có nhiều biến động phức tạp, đòi hỏi sự lãnh đạo chặt chẽ và đúng đắn của Đảng, thì vai trò của nhân dân càng trở nên quan trọng. Công tác dân vận, bằng cách tạo ra kênh thông tin đa chiều, giúp Nhân dân có thể tiếp cận thông tin một cách minh bạch, đầy đủ và chính xác, từ đó góp phần thực hiện quyền năng của người dân một cách khách quan, chính xác và công bằng.
Công tác dân vận cần được đẩy mạnh hơn nữa để bảo đảm nhân dân có đủ thông tin, công cụ và phương tiện cần thiết để thực hiện quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước. Công tác dân vận góp phần quan trọng trong việc bảo vệ sự trong sạch, vững mạnh của Đảng, mà còn tăng cường sự đồng thuận trong xã hội, củng cố lòng tin của nhân dân vào Đảng và Nhà nước.
Tiếp tục tăng cường cung cấp thông tin và công khai cho Nhân dân biết là giải pháp hiệu quả để thực hiện quyền của người dân trong việc tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước.
Thiết lập mối quan hệ thường xuyên giữa cấp ủy nơi công tác với cấp ủy và nhân dân nơi cư trú của đội ngũ cán bộ, đảng viên là giải pháp quan trọng. Mối quan hệ này giúp cấp ủy nơi công tác nắm rõ được tình hình thực tế về đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên trong môi trường xã hội cụ thể. Cấp ủy nơi cư trú có vai trò như một kênh thông tin phản hồi về hành vi, lối sống của cán bộ, đảng viên, từ đó cung cấp thông tin cần thiết để cấp ủy nơi công tác đánh giá toàn diện và chính xác hơn về cán bộ, đảng viên. Thông qua mối quan hệ này, sai phạm, sự suy thoái, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” có thể được phát hiện sớm và xử lý kịp thời, tránh tình trạng sai phạm kéo dài, trở nên nghiêm trọng hơn.
Xây dựng cơ chế lắng nghe và tiếp thu ý kiến góp ý thực sự hiệu quả từ nhân dân, gắn trách nhiệm cụ thể của cơ quan, tổ chức trong tiếp thu ý kiến đầy đủ và hiệu quả nhất. Để làm được điều đó, trước hết cần tạo ra các kênh tiếp nhận ý kiến đa dạng, phong phú, bảo đảm sự tham gia đóng góp ý kiến một cách dễ dàng, thuận tiện của mọi tầng lớp nhân dân. Hội nghị, hội thảo, diễn đàn đối thoại trực tiếp với nhân dân cần được tổ chức thường xuyên, không chỉ ở cấp Trung ương, mà còn ở địa phương, cơ sở.
Công tác dân vận đóng một vai trò quan trọng trong việc kết nối giữa Đảng với nhân dân, góp phần xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Với vai trò quan trọng của mình, công tác dân vận không chỉ là “công cụ” để Đảng lắng nghe ý kiến đóng góp từ nhân dân, mà còn là “phương tiện” để Nhân dân thực hiện quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước, góp phần ngăn chặn và đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, cũng như sự suy thoái, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong đội ngũ cán bộ, đảng viên.