Sau khi sáp nhập ba tỉnh Đắk Nông, Bình Thuận và Lâm Đồng, mô hình chính quyền 2 cấp tại tỉnh Lâm Đồng (mới) được kỳ vọng sẽ mang lại hiệu quả quản lý cao hơn, gần dân hơn. Tuy nhiên, trong lĩnh vực đặc thù như chính sách dân tộc và tôn giáo, việc triển khai mô hình này đòi hỏi sự điều chỉnh kịp thời về thể chế, tổ chức và con người để đảm bảo hiệu lực thực thi trên thực tế.
Lâm Đồng với diện tích gần 24.233 km², dân số khoảng 3,8 triệu người, trong đó hơn 17,6% là đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS), với 48/54 thành phần dân tộc cùng sinh sống; có 24 tổ chức tôn giáo với gần 1,6 triệu tín đồ (chiếm khoảng 43% dân số toàn tỉnh), 3.500 chức sắc, 6.700 chức việc, 1.292 cơ sở tôn giáo hợp pháp. Tỉnh Lâm Đồng trở thành địa phương có tính đa dạng cao về dân cư, văn hóa và tôn giáo. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải có cơ chế, phương thức tổ chức và vận hành hệ thống chính quyền sao cho vừa tinh gọn, hiệu quả, vừa bao quát được đặc thù văn hóa - dân tộc - tôn giáo của một địa bàn rộng lớn và đa dạng.
Về tổ chức hành chính cơ sở, từ 332 xã, phường, thị trấn ban đầu của 3 tỉnh, Lâm Đồng đã tổ chức lại còn 124 đơn vị hành chính cấp xã, trong đó có nhiều xã, phường mới sáp nhập, địa bàn rộng, giao thông phức tạp. Chính quyền cơ sở ở đây đóng vai trò trực tiếp trong triển khai các chính sách dân tộc, tôn giáo - một nhiệm vụ không dễ dàng trong điều kiện còn thiếu cán bộ chuyên sâu, kinh phí hạn chế và chưa đồng đều về trình độ tổ chức.
Trong thời gian qua, hệ thống chính trị từ tỉnh đến cơ sở đã chủ động thực hiện nhiều chương trình, dự án phát triển vùng đồng bào DTTS. Nổi bật là việc lồng ghép các chính sách từ Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030 vào các kế hoạch địa phương, phù hợp điều kiện địa bàn mới. Các cấp ủy, chính quyền quan tâm bố trí cán bộ là người DTTS ở những vị trí lãnh đạo các địa phương có đồng bào DTTS sinh sống, nhằm phát huy vai trò đại diện, cầu nối với cộng đồng; bảo đảm thực hiện quyền bình đẳng, cơ hội tham gia quản lý nhà nước; nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách dân tộc, tôn giáo; góp phần củng cố khối đại đoàn kết dân tộc... Tỉnh cũng tổ chức hàng trăm lớp bồi dưỡng pháp luật, kiến thức xã hội cho chức sắc, chức việc, người có uy tín trong đồng bào DTTS, tôn giáo, nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm công dân và hạn chế nguy cơ bị lợi dụng. Bên cạnh đó, tỉnh đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo; tạo điều kiện để tín đồ thực hiện quyền tự do tín ngưỡng, tôn giá, các cơ sở tôn giáo hoạt động đúng pháp luật. Qua đó, tăng cường sự gắn kết giữa chính quyền và đồng bào có đạo, xây dựng lòng tin trong quá trình thực hiện chính sách.
Tuy nhiên, sau khi sáp nhập tỉnh, diện tích tự nhiên rộng, quy mô dân số lớn, thành phần dân số đa dạng; do đó, việc thực hiện chính sách dân tộc, tôn giáo sẽ gặp nhiều khó khăn, thách thức. Cụ thể:
(1) Khó khăn về quy mô và đa dạng dân tộc, tôn giáo: với 49 dân tộc anh em cùng sinh sống sẽ có nhiều phong tục, tập quán, tín ngưỡng và nhu cầu phát triển khác nhau, dẫn đến khó khăn trong việc thiết kế chính sách phù hợp cho từng nhóm đồng bào, tập quán dân cư. Sự khác biệt vùng miền: Người DTTS ở Đắk Nông và Lâm Đồng (cũ) thường sống tập trung ở vùng núi, cao nguyên; ở Bình Thuận lại có cả đồng bằng, ven biển; do đó, yêu cầu giải pháp hỗ trợ khác nhau. Nhiều tôn giáo cùng tồn tại: Công giáo, Phật giáo, Tin lành, Baha’i, Cao Đài… với các tổ chức, giáo hội khác nhau, dễ phát sinh chồng chéo hoặc xung đột lợi ích nếu quản lý không tốt.
(2) Khó khăn về quản lý và tổ chức thực hiện: Tỉnh mới rộng, nhiều địa bàn vùng sâu, vùng xa, biên giới; việc tiếp cận cơ sở và nắm bắt tình hình thường không kịp thời. Dữ liệu dân tộc, tôn giáo chưa đồng bộ: thống kê, quản lý hồ sơ nhân khẩu có thể bị sai lệch hoặc thiếu thông tin do hệ thống cũ khác nhau.
(3) Kinh tế - xã hội và an sinh có sự chênh lệch phát triển giữa các vùng: Đắk Nông và một số huyện miền núi Bình Thuận còn tỷ lệ hộ nghèo cao, cơ sở hạ tầng thiếu, khó thực hiện đồng đều chính sách hỗ trợ. Sinh kế truyền thống bị mai một: Một số dân tộc có nguy cơ mất nghề, mất đất sản xuất, dẫn đến bức xúc xã hội. Áp lực giải quyết việc làm: Sau sáp nhập, nhu cầu lao động và an sinh tăng nhanh, nếu giải quyết không tốt dễ phát sinh tranh chấp, khiếu kiện.
(4) Tác động đến đoàn kết dân tộc, tôn giáo: Sự khác biệt về phong tục, tôn giáo, lợi ích kinh tế có thể bị lợi dụng để chia rẽ. Hoạt động lợi dụng tôn giáo: Một số đối tượng có thể kích động, xuyên tạc chính sách dân tộc, tôn giáo, lợi dụng không gian mạng để gây mất đoàn kết. Vấn đề đất đai, cơ sở tôn giáo: Dễ xảy ra tranh chấp khi mở rộng hoặc di dời công trình tôn giáo, nhất là ở vùng đồng bào dân tộc.
(5) Yêu cầu cao về cán bộ và nguồn lực: Không phải nơi nào cũng có cán bộ biết tiếng DTTS để tuyên truyền, vận động. Sau khi thành lập, tỉnh mới phải đầu tư đồng thời cho phát triển hạ tầng, an sinh, giáo dục, y tế ở nhiều vùng DTTS. Cán bộ làm công tác dân tộc, tôn giáo phải kiêm nhiệm nhiều việc nên dễ dẫn tới quá tải và giảm hiệu quả.
Để tăng cường hiệu lực triển khai chính sách dân tộc, tôn giáo trong mô hình chính quyền 2 cấp tại tỉnh Lâm Đồng cần tập trung vào một số nhóm giải pháp cụ thể sau:
Thứ nhất, tập trung hoàn thiện bộ máy và nâng cao năng lực quản lý. Sở Dân tộc và Tôn giáo và các cơ quan liên quan sau hợp nhất cần bảo đảm hoạt động liên tục, không gián đoạn. Thực hiện việc phân cấp, phân quyền rõ ràng, giao thêm thẩm quyền cho cấp xã vùng sâu để giải quyết kịp thời vấn đề phát sinh. Xây dựng cơ sở dữ liệu số thống nhất về dân tộc, tôn giáo để quản lý, cập nhật và phân tích chính xác. Ưu tiên tuyển dụng, đào tạo cán bộ là người dân tộc thiểu số; bồi dưỡng kỹ năng song ngữ và kỹ năng vận động quần chúng.
Thứ hai, tập trung phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc, tôn giáo. Đầu tư hạ tầng thiết yếu như đường giao thông, điện, nước sạch, internet, trường học, trạm y tế… đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa. Khuyến khích mô hình kinh tế hợp tác, sản xuất nông nghiệp sạch, du lịch cộng đồng; gắn với bảo tồn văn hóa truyền thống. Tăng tỷ lệ phân bổ ngân sách cho các chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Triển khai chính sách tín dụng ưu đãi, hỗ trợ đào tạo nghề, kết nối thị trường tiêu thụ sản phẩm.
Thứ ba, tăng cường tuyên truyền, vận động. Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền, sử dụng tiếng DTTS trên hệ thống truyền thanh, mạng xã hội, video ngắn, sân khấu hóa. Hỗ trợ, bồi dưỡng già làng, trưởng bản, người có uy tín, chức sắc, chức việc, trưởng dòng họ làm cầu nối giữa chính quyền và cộng đồng. Tăng cường tuyên truyền về pháp luật và chính sách mới, đặc biệt là chính sách đất đai, tôn giáo, hôn nhân - gia đình, bình đẳng giới. Tạo diễn đàn đối thoại định kỳ giữa lãnh đạo tỉnh với đại diện các tôn giáo, dân tộc để lắng nghe, giải quyết kịp thời bức xúc.
Thứ tư, bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo và tăng cường đoàn kết. Tôn trọng hoạt động tôn giáo hợp pháp, tạo điều kiện thuận lợi cho các lễ hội, sinh hoạt tôn giáo thuần túy theo quy định. Chủ động nắm tình hình, xử lý nghiêm hành vi kích động chia rẽ dân tộc, tôn giáo. Tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao liên dân tộc, liên tôn giáo để tăng cường hiểu biết, gắn bó cộng đồng. Giải quyết kịp thời tranh chấp đất đai, tôn giáo trên cơ sở pháp luật và phong tục địa phương.
Thứ năm, huy động và phối hợp nguồn lực. Kết hợp ngân sách nhà nước với nguồn xã hội hóa; vận động doanh nghiệp, tổ chức quốc tế, quỹ từ thiện tham gia phát triển vùng dân tộc thiểu số, tôn giáo. Phối hợp liên ngành giữa Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể chính trị - xã hội với các tổ chức tôn giáo cùng tham gia triển khai chương trình. Xây dựng bộ tiêu chí đo lường kết quả thực hiện chính sách để đánh giá hiệu quả và điều chỉnh kịp thời.
Việc tổ chức mô hình chính quyền 2 cấp tại tỉnh Lâm Đồng là bước cải cách mạnh mẽ, phù hợp với xu thế quản trị hiện đại, lấy hiệu quả phục vụ người dân làm trung tâm. Thành công của mô hình chính quyền hai cấp trong triển khai chính sách dân tộc, tôn giáo phụ thuộc rất lớn vào năng lực và sự gần dân của hệ thống chính trị cơ sở - đặc biệt là đội ngũ cán bộ làm công tác tuyên giáo, dân vận, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. Tuy nhiên, trong lĩnh vực đặc thù như dân tộc và tôn giáo, cần có sự điều chỉnh thận trọng, dựa trên thực tiễn địa phương, đặc điểm văn hóa - xã hội và yêu cầu hội nhập.
Với quyết tâm chính trị cao, sự vào cuộc đồng bộ của hệ thống chính trị và đặc biệt là sự đồng thuận, hợp tác từ các tầng lớp Nhân dân, đồng bào các DTTS và tôn giáo, tin rằng chính sách dân tộc, tôn giáo trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng sẽ tiếp tục được thực hiện hiệu quả, bền vững - góp phần xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân vững mạnh trong thời kỳ phát triển mới.
Bùi Minh Phụng